Ba Gạc Bốn Lá

BA GẠC BỐN LÁ

Rauvoisia tetraphylla L. 

Tên đồng nghĩa: Rauvolfia canescens L, R.heterophylia Roem et Schult

Tên khác: Ba gạc Cu Ba

Họ: Trúc đào ( Apocynaceae)

Mô tả ba gạc 4 lá

Cây nhỏ, cao 0,4 – 0,8m, có khi đến 2m. phân cành nhiều, lá mọc vòng 4. hai lá nhỏ và hai lá to, cuống rất ngắn, lá to có phiên dài 5 – 8cm, rộng 2 – 3cm, lá nhỏ dài 2.5 – 5cm, rộng 1.5 – 2cm. gốc tròn, đầu nhọn. 

Hoa màu trắng lục hoặc trắng ngà, mọc ở kẽ lá hoặc dầu cành, đài hình chén, có lông nhỏ, tràng hình Ống ngắn, phình ra ở hai đầu; nhị đỉnh ở họng tràng 

Quả đôi, dính chặt vào nhau, khi chín màu do sau tím đen Cây có nhựa mủ. 

Mùa hoa: tháng 6 – 8, mùa quả: tháng 9 – 11 

Phân bố, sinh thái 

Rauvofia L. là một chi tương đối lớn, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới. SỐ ít ở cản nhiệt đới, Tổng số loài đã biết có thể đến 100, trong đó ở châu Phi và Madagascar có khoảng 10 loài, 20 loài ở châu Mỹ và Số còn lại tập trung ở châu Á, châu Úc và một số dao 

Thái Bình Dương, 

Ở Việt Nam, có khoảng 13 – 14 loài thuộc chi này. Một số loài được coi là đặc hữu hẹp Việt Nam như Rauvolfia chaudocensis Pierre ex Pit: R. nhatrangensis Ly R. vietnanensis Ly, 2 loài khác là dặc hữu Đông Dương R, cambodiafia PTC 8x Pit; R indochinensis M Pichoi. Ngoài ra, chỉ có 3 loài là cây nhập nội: Rielraphylla L: R cafra và R vomitoria Afzel ex Spreng. 

 

Ba gạc bốn lá có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới châu Mỹ. Cây mọc tự nhiên trên các đối cây bụi thấp, ở các bãi hoang ven đường đi, Cây còn được trồng ở nhiều nơi thuộc An Độ và Trung Quốc. Ba gác bốn lá được nhập trắng vào Việt Nam vào khoảng 197() Hạt giống của cây được lấy từ CuBa, trông thử ở Liên Xô, sau đó da sang Việt Nam. Cây trồng ở nước ta tỏ ra thích nghĩ ngay với điều kiện khí hậu nhiệt đới gió mùa, nóng và ẩm, có thể trồng được ở khắp nơi, trừ vùng núi cao lạnh như Sa Pa (1 500m) 

Ba gác bốn lá là cây ưa sáng, ưa đất ẩm nhưng có thể chịu được hạn. Cây trắng từ hạt, ra hoa quả ngay năm đầu tiên. Các năm sau, lượng hoa quả ngày càng nhiều, Cây trồng được chăm sóc tốt, sau 3 – 4 năm, có thể cao tới 2m. 

Ba gạc bốn là đã được đưa vào sản xuất lấy nguyên liệu trong những năm 80 và gần đây không trảng Tiữ. nẵn có nguy cơ bị mất giống Cần chú ý bảo tồn

Cách trồng ba gạc 4 lá

Ba gạc bốn lá là cây nhập nội từ 1974. Cây có khả năng thích nghi rộng, không kén đất, chịu hạn tốt, ít sâu bệnh, sống bình thường ở nhiệt độ từ 25-30 độ C.

Ba gạc bốn lá được nghiên cứu trồng tại Trại Nghiên cứu cây thuốc Văn Điển (nay là Trung tâm Nghiên cứu trồng và chế biến cây thuốc Hà Nội, thuộc Viện Dược liệu) từ năm 1988. Sau đó, cây đã được đưa ra sản xuất thử tại Vĩnh Phúc, Hải Dương và Hà Tây.

Tuy có khả năng nhân giống bằng cành nhưng đến nay ba gạc bốn lá mới chỉ được nghiên cứu nhân giống bằng hạt. Năng suất hạt đạt khá cao 1 ha cây 10-12 tháng tuổi có thể cho 200-300kg, cây 12-24 tháng tuổi cho 300-500kg

Hạt được gieo trong vườn ươm vào tháng 2-3 đến tháng 5 thì đánh cây con đi trồng. Đất vường ươm cần được cày bừa kỹ, đập nhỏ và lên thành luống để tiện chăm sóc. Có thể dùng dung dịch acid sulfuric 0,5% để ngâm hạt trong 6-8 giờ, sau đó rửa sạch acid, để ráo rồi đem gieo vãi hoặc gieo theo rạch, đảm bảo khoảng cách giữa các hạt từ 5-7 cm. Hạt sẽ nảy mầm sau khoảng 15 ngày nếu giữ đủ ẩm. Trong thời gian ở vườn ươm, cây cần được giữ ẩm thường xuyên và sạch cỏ dại. 

 

Đất để sản xuất nếu ở vùng đồi có thể lên thành luống theo đường đồng mức hoặc thành từng lộ, nếu ở đồng bằng cần lên thành luống. Sau khi cày bừa kỹ, vơ sạch cỏ, để ải, cần bón lót chừng 15 tấn phân chuồng, 150-200 kg phân lân và 75-100kg kali cho mỗi hecta. Phân được trộn đều, rải lên mặt ruộng và phủ bằng đất hót từ rành luống. Luống thường làm cao 25-30cm, rộng 1-1,2m để trồng 4-5 hàng bón thúc thêm 100-150kg ure/ha. Ngoài ra có thể cần tưới thêm nước giải, nước phân chuồng.

Rễ ba gạc bốn lá thu vào tháng 11-12 khi cây đạt 18-24 tháng tuổi là có hiệu quả kinh tế cao nhất. Khi thu hoạch cố gắng đào sâu, tận thu hết rễ nhỏ vì không phải bỏ lõi. Các rễ to cần phải bỏ lõi, tốt nhất là đào đến đâu cạo hoặc bóc lấy vỏ rễ đến đó không để khô, khó làm. Năng suất trung bình đạt 200-300kg vỏ rễ khô với hàm lượng alcaloid đạt từ 2,48-4%

Bộ phận dùng ba gạc 4 lá

Vỏ rễ

Thành phần hóa học

Rễ ba gạc bốn lá chứa 0,05% reserpin và có hàm lượng rescinaminh, deserpidin cao. Ở Ấn Độ, loài ba gạ này được dùng thay thế Rauvolfia serpentina tuy hàm lượng reserpin thấp hơn

Ba gạc bốn lá được di thực từ nhiều nước đem trồng ở những vùng trung du và đồng bằng Bắc Bộ. Sau 12-14 tháng, cây có thể cho dược liệu.

Tác dụng dược lý

Dạng chiết thô từ ba gạc bốn lá có tác dụng hạ huyết áp và tiêu hủy adrenalin trên chó thí nghiệm. Theo các tác giả Liên Xô trước đây, các dạng chiết từ ba gạc bốn lá trên mèo gây mê có tác dụng hạ huyết áp rõ rệt và kéo dài. Dạng chiết từ vỏ thân có tác dụng hạ huyết áp mạnh hơn dạng chiết từ rễ. Ngoài ra các dạng chiết trên còn có tác dụng tiêu hủy adrenalin, ức chế thần kinh trung ương

Ở Việt Nam, dạng cao chiết từ vỏ rễ ba gạc bốn lá di thực, trên chuột cống trắng và mèo thực nghiệm có tác dụng hạ huyết áp rõ rệt và kéo dài. Ngoài ra còn có tác dụng an thần, thu nhỏ đồng từ, làm giãn mi mắt thứ ba của mèo 

Công dụng của ba gạc 4 lá

Ở Ấn Độ, rễ ba gạc bốn lá được dùng thay thế cho rễ R.serpentina trong điều trị cũng như trong công nghiệp chiết reserpin. Dạng cao chiết từ cây phối hợp với đầu hải ly làm thuốc xoa để chữa một số bệnh ngoài da. 

Ở Việt Nam, viên Raucaxin bào chế từ vỏ rễ ba gạc bốn lá, mỗi viên có 0,002g alcaloid toàn phần. có tác dụng điều trị bệnh tăng huyết áp, đặc biệt đối với thể vừa và nhẹ. Thuốc có tác dụng êm dịu, không gây tụt huyết áp, tác dụng hạ huyết áp từ từ .Thuốc dung nạp tốt đối với bệnh nhân, không gây buồn nôn, mệt mỏi. Bệnh nhân sau khi dùng thuốc ngoài hạ huyết áp còn cảm thấy đỡ nhức đầu chóng mặt và dễ ngủ hơn trước khi dùng thuốc.

Liều dùng: ngày uống 2 lần, mỗi lần 1-2 viên

Nam Y Dược Phú Tuệ trên Facebook tại đây